Góra ¦lê¿a jest najwy¿szym szczytem masywu górskiego (718 m n.p.m.) wznosz±cego siê samotnie na po³udniowo-zachodnim krañcu Równiny Wroc³awskiej, oko³o 30 km od Wroc³awia. Nazwa góry – ¦lê¿a, pochodz±ca od s³owiañskiego wyrazu „¶lêg” (wilgoæ) ma zwi±zek z nazw± rzeki – ¦lê¿a. Kronikarz Thietmar na pocz±tku XI w., okre¶laj±c znaczenie góry jako o¶rodka kultowego plemienia ¦lê¿an, od niej te¿ wywodzi nazwê ca³ego obszaru plemiennego.
Badania archeologiczne ujawni³y, ¿e kultowa rola ¦lê¿y siêga czasów staro¿ytnych. Zachowane na szczytach gór ¦lê¿y, Raduni i Wie¿ycy krêgi kamienne u³o¿one z miejscowych g³azów interpretowane s± jako ogrodzenie miejsc ¶wiêtych, w obrêbie których odbywa³y siê z udzia³em wiêkszej liczby osób praktyki religijne. Archeolodzy datuj± te urz±dzenia na XIII-V w. p.n.e. Oddawano tam cze¶æ bóstwu s³onecznemu oraz innym zjawiskom przyrody, np. drzewom, ¼ród³om. Rze¼by granitowe: nied¼wied¼, fragment postaci ludzkiej z ryb±, figura mnicha, dolna czê¶æ postaci ludzkiej, tzw. grzyb i wyryte na nich oraz na ska³ach zboczy góry ¦lê¿y znaki uko¶nego krzy¿a s± symbolami kultu S³oñca, uprawianego przez pras³owiañskie ludy. Niektórzy uczeni podobnie interpretuj±c znaczenie zabytków ¶lê¿añskich datuj± je na okres 400 lat p.n.e., ³±cz±c je z wp³ywami celtyckimi. Rze¼by na ¦lê¿y w XIII w. u¿yte zosta³y wtórnie do wytyczenia granic w³o¶ci powsta³ego w 1 po³. XII w. na górze klasztoru kanoników regularnych. Dokument Ksiêcia Henryka Brodatego z 1209 r. przy opisie dóbr tego opactwa wymienia jako jeden z punktów granicznych Kamieñ Piotrowy („lapis Petri” – tzw. panna z ryb±).
Klasztor pod wezwaniem Panny Marii za³o¿ony w latach 1121-1138 na ¦lê¿y przez Piotra W³ostowica w drugiej po³owie XII w. zosta³ przeniesiony do Górki, a nastêpnie po wybudowaniu nowej siedziby, na Piasek we Wroc³awiu. Opactwo zachowa³o nadal nadane przy fundacji dobra, m.in. pó³ góry ¦lê¿y wraz z otaczaj±cymi je wsiami Strzegomianami, Wirami, Strzelcami ¦widnickimi, Chwa³kowem, Bia³±, Mys³akowem, zaginionym dzi¶ Winem oraz po³o¿on± u stóp góry Sobótk± z targiem. Wspó³gospodarzem góry ¦lê¿y w ¶redniowieczu by³ ksi±¿ê.
W XIII w. na szczycie ¦lê¿y istnia³ gród ksi±¿êcy; w 1242 r. i 1247 r. wymieniony jest w ¼ród³ach historycznych rezyduj±cy tam wówczas kasztelan Przedbor. Wzniesiony w XIV w., na miejscu grodu zamek murowany uleg³ zniszczeniu w 1428 r. podczas wojen husyckich.
U podnó¿a góry ¦lê¿y, w pobli¿u wsi Bêdkowice (230 m n.p.m.), oko³o 0,70 km na pó³nocny zachód (od wsi) tu¿ przy szosie do Sobótki, na skraju lasu znajduje siê zespó³ osadniczy z VIII-XI w. Obejmuje on ruinê grodu (grodzisko), cmentarzyska kurhanowe, kultowy kr±g kamienny, ¶redniowieczny staw oraz osadê funkcjonuj±c± do XIII w. Zespó³ osadniczy zajmuje powierzchniê oko³o 50 ha, jest jedynym na ¦l±sku i w Europie ¦rodkowej tak dobrze zachowany i eksponowany w krajobrazie naturalnym.
Gród zbudowano na krawêdzi wysoczyzny na planie owalu, o wymiarach 65 x 75 m, otoczony wa³em. Na odcinku zachodnim dobudowano drugie pasmo wa³u, licowane brukiem kamiennym, które przedziela³a sucha fosa. Wewnêtrzne lico wa³u zosta³o zniszczone po¿arem. Zbudowane by³o z drewnianych belek, gliny i pojedynczych kamieni, w konstrukcji rusztowej. Lico zewnêtrzne wa³u stanowi³ p³aszcz gliniany. Podstawê wa³u dodatkowo wzmocniono brukiem kamiennym. Do grodu prowadzi³o wej¶cie od strony wschodniej. Zabudowa we wnêtrzu grodu rozmieszczona by³a dookolnie przy wale. Sk³ada³a siê z domostw naziemnych i czê¶ciowo zag³êbionych w ziemiê jam gospodarczych. Gród pierwotnie dwucz³onowy otoczony by³ such± fos±, funkcjonowa³ w VIII-XI w. Zosta³ zniszczony po¿arem. Ludno¶æ zamieszkuj±ca gród i przyleg³± osadê o charakterze rolniczym nale¿a³a do plemienia ¦lê¿an. Zmar³ych chowa³a w kurhanach, po³o¿onych w odleg³o¶ci 400-800 m na po³udniowy zachód od grodu. Kurhany zachowa³y siê w postaci sto¿kowatych kopców, z wystaj±cymi na powierzchni niekiedy kamieniami. W czasie badañ archeologicznych stwierdzono, ¿e w miejscu przysz³ej mogi³y teren by³ dok³adnie oczyszczony z humusu, nastêpnie wznoszono rodzaj czworobocznej skrzyni kamiennej obudowanej u podstawy belkami drewnianymi ³±czonymi na zr±b, interpretowane jako „dom zmar³ego na ¿ycie po¶miertne”. Kremacji cia³a zmar³ego dokonywano na stosie, a przepalone szcz±tki przenoszono i sk³adano w urnie u podstawy lub na powierzchni skrzyni kamiennej, przysypywano glin±. Nie wyklucza siê, ¿e w kilku przypadkach spalenie nast±pi³o w miejscu sypania mogi³y.
Pod nasypami ziemnymi kopców, na ich powierzchni i u podstawy stawiano naczynia gliniane z jad³em i napitkiem dla zmar³ych. Niektóre kurhany zaopatrzone by³y w kamienne stelle, które wskazywa³y byæ mo¿e na wa¿niejsz± pozycjê spo³eczn± pochowanych w nich osób.
Wie¶ Bêdkowice wymieniona jest w ¼ród³ach historycznych w 1209 r. jako w³asno¶æ ksi±¿êca, a granicê rozpoczyna³a wielka lipa rosn±ca miêdzy wsi± Strzegomiany a Bêdkowice.
Wyznakowanym szlakiem archeologicznym „czerwonego misia”, piêknym duktem le¶nym ponad Strzegomianami dochodzimy w czasie 60 minut do Sobótki, prastarej osady targowej po¶wiadczonej ju¿ w 1148 r., zwanej wówczas Sobot± od miejscowych targów odbywaj±cych siê w tym dniu.
W sezonie letnim, w ustalonym terminie, odbywa siê historyczna rekonstrukcja „¿ycia w grodzie ¦lê¿an” we wspó³pracy z Dru¿yn± ¦LÊG.
Wspomniany zespó³ zabytków archeologicznych wpisany jest do Rejestru Zabytków, podlega ochronie prawnej, wy³±czony jest z zainwestowania. Zlokalizowany w ca³o¶ci w obszarze lasów Nadle¶nictwa Miêkinia.
Do zobaczenia na szlaku.
Halina ¦ledzik-Kamiñska
Wracaj do poprzedniej strony »